Ўзбекистонда 2025 йилда кўчмас мулк ҳадя шартномаси: батафсил қўлланма

Кўчмас мулкни ҳадя қилиш - 2025 йилда Ўзбекистонда энг кўп талаб қилинадиган битимлардан бири ҳисобланади. Ота-оналар фарзандларига квартиралар ҳадя қилишади, эр-хотинлар ўз улушларини алмашишади, кексалар эса уй-жойни меросхўрларга олдиндан топширишади. Мулкни топширишнинг бу шакли оддий ва тез, бироқ муҳим юридик хусусиятларга эга.

Хатоларга йўл қўймаслик учун қуйидагиларни билиш зарур: ҳадя шартномасини қандай тўғри тузиш, қандай ҳужжатлар талаб қилиниши, қачон солиқ тўлаш ва қайси ҳолларда битимни бекор қилиш мумкинлиги.

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексига кўра, ҳадя шартномаси - бу бир томон (ҳадя берувчи) бошқа томонга (ҳадя олувчига) кўчмас мулкни бепул бериш ёки бериш мажбуриятини оладиган келишувдир.

• беғаразлик - ҳадя қилувчи эвазига ҳеч нарса олмайди;
• ихтиёрийлик - ҳар иккала томон ҳам битимга рози бўлиши шарт;
• ҳақиқийлик - фақат мавжуд бўлган кўчмас мулк шартнома предмети бўлиши мумкин.

Ўзбекистонда 2025 йилда кўчмас мулкни ҳадя қилиш шартномаси қуйидагиларга тааллуқли бўлиши мумкин:

• квартиралар;
• хусусий уйлар;
• ер участкалари;
• нотурар жой бинолари (офис, омбор, дўкон).

Кўчмас мулкни ҳадя қилиш фақат ёзма шаклда расмийлаштирилади ва албатта нотариус томонидан тасдиқланади. Шундан сўнг, мулк ҳуқуқининг ўтиши кадастр хизмати орқали давлат рўйхатидан ўтказилиши шарт.

• томонларнинг маълумотлари (паспорт реквизитлари);
• объектнинг аниқ тавсифи (манзили, майдони, кадастр рақами);
• юкламалар (гаров, хатлаш, қарзлар) мавжуд эмаслиги тасдиқланиши;
• битимнинг бепул эканлиги шарти.

Ўзбекистонда 2025 йилда ҳадя шартномасини расмийлаштириш тартиби қуйидагича:

• ҳадя қилувчи ва ҳадя олувчининг паспортлари;
• кўчмас мулкнинг кадастр паспорти;
• мулк ҳуқуқи тўғрисидаги гувоҳнома;
• турмуш ўртоғининг нотариал розилиги (агар мол-мулк умумий бўлса).

Шартномани мустақил равишда ёки нотариус ёрдамида тузиш мумкин. Энг муҳими, объектнинг хусусиятлари ва томонларнинг реквизитларини аниқ кўрсатишдир.

Нотариус битимнинг қонунийлигини, томонларнинг шахсини текширади ва шартномани тасдиқлайди.

Нотариал тасдиқлангандан сўнг, мулк ҳуқуқининг ўтишини кадастр хизматида рўйхатдан ўтказиш зарур. Фақат шундан кейингина ҳадя олувчи кўчмас мулкнинг тўлақонли эгасига айланади.

Ўзбекистонда 2025 йилда кўчмас мулкни ҳадя қилишда солиқ солиш қоидалари бевосита ҳадя берувчи ва ҳадя олувчи ўртасидаги қариндошлик даражасига боғлиқ бўлади. Бу битимнинг фойдалилигига таъсир этувчи асосий омиллардан биридир.

"Яқин қариндошлар" тоифасига қуйидагилар киради:

• ота-оналар ва фарзандлар;

• эр-хотинлар;

• туғишган ака-укалар ва опа-сингиллар.

Агар кўчмас мулк оила аъзолари орасида ҳадя қилинса, жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи (ЖШДС) ундирилмайди. Бу шуни англатадики, отасидан квартира олган ўғил ёки эридан уй олган хотин солиқ юкламасидан озод ҳолда кўчмас мулк эгасига айланади.

Бу, масалан, солиқ мажбуриятлари доимо юқори бўладиган олди-сотди шартномасига нисбатан ҳадя шартномасининг асосий афзалликларидан биридир.

Агар кўчмас мулк узоқ қариндошларга ёки бегона шахсларга ҳадя қилинса, олувчи жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғини (ЖШДС) тўлаши шарт. Солиқ миқдори кадастр ҳужжатларида кўрсатилган ҳадя қилинган кўчмас мулкнинг бозор қийматига боғлиқ бўлади.

Масалан:

• агар квартиранинг қиймати 400 миллион сўм бўлса, ҳадя олувчи учун солиқ айнан шу суммадан ҳисобланади;

• солиқ ҳадя шартномаси расмийлаштирилгандан сўнг белгиланган муддатда бюджетга тўланади.

Солиқдан ташқари, 2025 йилда Ўзбекистонда кўчмас мулкни ҳадя қилишда томонлар яна бир нечта мажбурий харажатларни амалга оширишлари лозим:

• шартномани нотариусда мажбурий тасдиқлаш;

• тариф объектнинг нархига, ҳудудга ва битимнинг мураккаблигига боғлиқ бўлади.

• мулк ҳуқуқининг бошқа шахсга ўтишини кадастр хизматида рўйхатдан ўтказиш учун тўланади;

• бож миқдори қатъий бўлиб, давлат томонидан белгиланади.

• ҳадя олувчининг номига янги кадастр паспортини расмийлаштириш;

• кўчмас мулк давлат реэстрига ўзгартиришлар киритиш.

2025 йилда Ўзбекистонда қуйидаги ҳолларда кўчмас мулкни ҳадя қилишга рухсат берилмайди:

• вояга етмаган ва муомалага лаёқатсиз шахслар номидан уларнинг вакиллари томонидан;
• беморлар, ўқувчилар ёки уларнинг қариндошлари томонидан тиббиёт, таълим ва ижтимоий соҳа ходимларига;
• ҳадя олувчи эвазига бирор ҳаракат бажариши шарти билан (бу энди ҳадя эмас, балки айирбошлаш ёки олди-сотди ҳисобланади).

Қонун ҳадяни фақат алоҳида ҳолларда бекор қилишга йўл қўяди:

• агар ҳадя олувчи ҳадя қилувчига ёки унинг оиласига қарши жиноят содир этган бўлса;
• агар мол-мулкдан уни йўқ қилиш ёки жиддий шикастлаш хавфи туғдирадиган тарзда фойдаланилаётган бўлса;
• агар шартнома тузилгандан сўнг ҳадя қилувчининг моддий аҳволи кескин ёмонлашган бўлса.

2025 йилда Ўзбекистондаги кўплаб мулк эгалари учта вариантдан бирини танлайдилар: ҳадя қилиш, мерос қолдириш ёки сотиш.

• Ҳадя: ✔ тез расмийлаштирилади; ✔ қариндошлар учун солиқ йўқ; ✖ рўйхатдан ўтказилгандан сўнг бекор қилиш қийин.

• Мерос: ✔ мол-мулк эгасида умрининг охиригача қолади; ✖ меросга кириш жараёни кўпроқ вақт талаб этади.

• Олди-сотди: ✔ битим тушунарли ва шаффоф; ✖ солиққа тортилади, харидор томонидан тўланиши шарт.

• Объектнинг кадастр рақами кўрсатилмайди.
• Шартнома нотариуссиз имзоланади.
• Мулк ҳуқуқининг ўтиши кадастр хизматида рўйхатдан ўтказилмайди.
• Гаровга қўйилган ёки хатланган кўчмас мулк ҳадя қилинади.

Бу хатолар шартноманинг ҳақиқий эмас деб топилишига ёки суд низоларига сабаб бўлиши мумкин.

Ўзбекистонда 2025 йилда кўчмас мулкни ҳадя қилиш шартномаси квартира, уй ёки ер участкасини қариндошларга ўтказишнинг энг осон ва фойдали усулларидан бири бўлиб қолмоқда. Бироқ ҳужжатларни тўғри расмийлаштириш, битимни нотариус томонидан тасдиқлаш ва мулк ҳуқуқининг ўтишини рўйхатдан ўтказиш муҳим аҳамиятга эга.

Ҳадя қилиш узоқ давом этадиган мерос олиш тартиб-қоидаларидан қочиш имконини беради, аммо барча тафсилотларга эътибор қаратишни талаб этади. Хатолардан сақланиш учун нотариус ёки ҳуқуқшунос билан маслаҳатлашган маъқул, у ҳужжатларни қонунга мувофиқ расмийлаштиришга кўмаклашади.