O‘zbekistonda ko‘chmas mulk solig‘i qanday hisoblanadi

Mol-mulk solig‘i - O‘zbekistondagi ko‘chmas mulk egalari tomonidan to‘lanadigan majburiy yillik to‘lovdir. Bu toifaga barcha turdagi ko‘chmas mulklar kiradi: turar-joy kvartira va uylari, dala hovlilar, shuningdek, tijorat maqsadlarida foydalaniladigan noturar-joy binolari hamda xonalari. Mazkur soliqdan yig‘ilgan mablag‘lar mahalliy byudjetlarga kelib tushadi va shahar infratuzilmasini rivojlantirish, hududlarni obodonlashtirish hamda ijtimoiy dasturlarni amalga oshirishga yo‘naltiriladi.

Ko‘chmas mulk solig‘i jismoniy shaxslarning nomiga ro‘yxatga olingan turar joy va noturar joy obyektlariga solinadi. Shuni tushunish muhimki, mulkdor kvartirada yashashidan, ko‘chmas mulkdan foydalanishidan yoki foydalanmasligidan qat’i nazar, soliq hisoblanadi.

Soliq solinadigan asosiy obyektlar:

• kvartiralar va turar-joylar;

• dala hovlilar va bog‘ uylari;

• garajlar va avtomobil to‘xtash joylari;

• jismoniy shaxslarga tegishli bo‘lgan noturar joylar (ofislar, omborxonalar, do‘konlar).

Agar ko‘chmas mulk yuridik shaxslarga yoki yakka tartibdagi tadbirkorlarga ijaraga berilsa, soliq stavkasi oshiriladi.

- Kadastr qiymati. Davlat kadastri har bir necha yilda obyektlarni ularning joylashuvi, qurilish sifati va boshqa ko‘rsatkichlarga asoslanib baholaydi. Aynan shu baholash soliqni hisoblash uchun "boshlang‘ich nuqta" sifatida qabul qilinadi.

- 1 m² uchun mutlaq minimum. Baza belgilangan chegaradan past bo‘lmasligi kerak: hozirgi kunda bu Toshkent shahrida bir kvadrat metr uchun 3,3 million so‘m, Nukus va viloyat markazlarida 2,2 million so‘m hamda boshqa aholi punktlarida 1,3 million so‘mni tashkil etadi. Agar kadastr narxi bundan pastroq bo‘lsa, mulk egasi mustaqil baholovchining hisobotini buyurtma qilish huquqiga ega; bu hujjat ikki yil davomida amal qiladi va soliq idorasi tomonidan haqiqiy baza sifatida qabul qilinadi.

Ko‘chmas mulk solig‘i stavkalari maydon, obyekt turi va uning joylashuviga bog‘liq. 2025-yildan boshlab stavkalar quyidagi darajada belgilanadi:

- 200 m² gacha bo‘lgan xonadonlar va uylar uchun kadastr qiymatining 0,34 foizi soliq undiriladi.

- Shaharlarda (Toshkent shahrini ham qo‘shgan holda) 200 m² dan 500 m² gacha bo‘lgan ko‘chmas mulk uchun 0,45 foiz soliq belgilangan.

- Maydoni 500 m² dan ortiq bo‘lgan ko‘chmas mulkka 0,60 foiz soliq qo‘llaniladi.

- Qishloq joylardagi 200 m² dan katta obyektlar uchun 0,45 foizlik soliq stavkasi amal qiladi.

- Tijorat maqsadlarida foydalaniladigan har qanday ko‘chmas mulkka 1,5 foizlik stavka bo‘yicha soliq solinadi.

Kvartira yoki boshqa ko‘chmas mulk uchun soliqni hisoblash maqsadida uning kadastr qiymatini aniqlash zarur. Bu ma’lumotni my.soliq.uz saytidagi soliq to‘lovchining shaxsiy kabinetidan olish mumkin.

Hisoblash quyidagicha amalga oshiriladi:

- Ko‘chmas mulk obyektining kadastr qiymatini olasiz.

- Soliq stavkasiga ko‘paytirasiz (0,34%, 0,45%, 0,60% yoki 1,5%).

- Olingan summa - bu sizning yillik solig‘ingiz.

Agar kadastr qiymati davlat tomonidan belgilangan minimal qiymatdan past bo‘lsa (masalan, Toshkentda 1 m² uchun 3,3 million so‘m), soliq ushbu minimal qiymatdan kelib chiqib hisoblanadi. Bunday hollarda soliq bazasini to‘g‘rilash maqsadida mustaqil baholovchilar xizmatidan foydalanish mumkin.

O‘zbekistonda fuqarolarning ayrim toifalari uchun soliq yukini sezilarli darajada kamaytirish imkonini beruvchi imtiyozlar nazarda tutilgan.

Soliq to‘lovchilarning imtiyozli toifalariga quyidagilar kiradi:

- pensionerlar va I-II guruh nogironlari;

- urush faxriylari va ularga tenglashtirilgan shaxslar;

- o‘n va undan ortiq bolani tarbiyalayotgan ota-onalar (yoki vasiylar).

Masalan, pensionerlar, nogironlar va urush faxriylari o‘zlarining turar-joy ko‘chmas mulkining dastlabki 60 kvadrat metrlik maydoni uchun soliqdan ozod etiladi. Ushbu imtiyozdan foydalanish uchun maqomni tasdiqlovchi hujjatlarni soliq inspeksiyasiga taqdim etish yoki ularni my.soliq.uz elektron xizmati orqali yuklash zarur.

Jismoniy shaxs uchun mol-mulk solig‘i qanday hisoblanishiga amaliy misol keltiramiz:

1-misol: Toshkentdagi yangi qurilgan uydagi xonadon

Faraz qilaylik, yangi qurilgan binoingizda joylashgan xonadoningizning maydoni 80 m² bo‘lib, uning kadastr qiymati har bir kvadrat metr uchun 10 million so‘m sifatida belgilangan.

- Kadastr qiymati: 80 m²  × 10 mln so‘m = 800 mln so‘m.

- Soliq stavkasi (200 m²  gacha bo‘lgan xonadonlar): 0,34%.

- Yillik soliq: 800 mln × 0,0034 = 2 mln 720 ming so‘m.

2-misol: Tijorat binosi

Biznes uchun foydalaniladigan noturar joy maydoni 100 m² bo‘lib, uning kadastr qiymati 1 m² uchun 6 million so‘mni tashkil etadi.

- Kadastr qiymati: 100 m²  × 6 mln so‘m = 600 mln so‘m.

- Soliq stavkasi (tijorat ko‘chmas mulki): 1,5%.

- Yillik soliq: 600 mln × 0,015 = 9 mln so‘m.

Ko‘chmas mulk solig‘ini to‘lash muddatlari Soliq kodeksida aniq belgilab qo‘yilgan: soliq joriy yilning 15-apreliga qadar to‘liq yoki 15-aprelga qadar va 15-oktyabrga qadar ikkita teng to‘lov bilan to‘lanadi.

Soliq o‘z vaqtida to‘lanmasa, qarzga har kuni penya qo‘shib boriladi. Bundan tashqari, qarz miqdori sezilarli darajada ko‘p bo‘lsa (50 bazaviy miqdordan ortiq), mulk egasi ko‘chmas mulk bilan bog‘liq bitimlarni amalga oshira olmaydi (sotish, sovg‘a qilish yoki garovga qo‘yish kabi).

O‘zbekistonda jismoniy shaxslarning ko‘chmas mulk solig‘i oddiy tarzda hisoblanadi: obyektning kadastr qiymati belgilangan soliq stavkasiga ko‘paytiriladi. Jarimalar va sanksiyalardan qochish uchun soliqni o‘z vaqtida to‘lash lozim. Ortiqcha to‘lovlardan qochish maqsadida mavjud imtiyozlardan foydalaning hamda ko‘chmas mulkingizning kadastr qiymatini tekshirib turing.

Ushbu asosiy jihatlarni bilgan holda, siz ko‘chmas mulk solig‘ini mustaqil ravishda va qiyinchiliksiz hisoblashingiz va ortiqcha xarajatlardan qochishingiz mumkin.

Kadastr qiymatini tekshirib turing: agar qurilish anchadan beri eskirgan yoki bozor tushib ketgan bo‘lsa, mustaqil baholash soliq bazasini kamaytirishga yordam beradi.

Obyekt maqomidagi o‘zgarishlarni kuzatib boring: turar-joy binosini tijorat maqsadida foydalanishga o‘tkazish stavkani avtomatik tarzda 1,5 foizgacha ko‘taradi.

Imtiyozlardan foydalaning: ko‘pchilik hujjatlar onlayn rasmiylashtiriladi va har yili tasdiqlashni talab qilmasdan amal qiladi.

Vaqtida to‘lang: to‘lovni ikki bosqichga bo‘lish orqali byudjetni rejalashtirish osonlashadi va jarima to‘lashdan qutulasiz.

So‘nggi uch yil ichida stavkalar bir necha marta indeksatsiya qilindi (2024 va 2025-yillardagi o‘sish 10-12 foizni tashkil etdi). O‘zbekiston Iqtisodiyot va moliya vazirligi ma’lum qilishicha, 2028-yilgacha keskin o‘zgarishlar rejalashtirilmagan: tuzatishlar inflyatsiya darajasi doirasida cheklanadi. Shu bilan bir vaqtda, kadastrni raqamlashtirish jarayoni davom etmoqda, bu esa mulk egalariga o‘z kvadrat metrlarining qiymatini tekshirishning yanada shaffof mexanizmiga ega bo‘lish imkonini beradi.