Уйда иссиқликни сақлаш ва энергия тежаш: Ўзбекистон шароитида амалий маслаҳатлар

Қиш мавсуми кириши билан уйда илиқликни сақлаш ҳар бир оила учун долзарб вазифага айланади. Ҳаво ҳарорати пасайганда нафақат қулай муҳитни таъминлаш, балки энергия тежаш ҳам катта аҳамият касб этади. Электр энергияси, газ ва иссиқлик ресурслари нархи йил сайин ошиб бораётган шароитда ҳар бир киловатт ёки куб метрни тежаш – оилавий бюджетни асраш демакдир.

Ўзбекистон иқлимида қиш фасли нисбатан қисқа бўлса-да, декабрдан мартгача бўлган ойларда кўпчилик уйларда иссиқликни сақлаш муаммоси сезиларли бўлади. Айниқса, эски қурилишдаги хонадонларда деразалар орқали иссиқлик чиқиши, деворларда изоляциянинг етарли эмаслиги ёки иситиш тизимининг самарасизлиги сабабли уй ичидаги ҳарорат тез тушади. Бу нафақат ноқулай муҳит яратади, балки газ ёки электр сарфини ҳам кўпайттиради.

Шу сабабли, ҳар бир хонадонда оддий, аммо самарали чоралар кўриш орқали иссиқликни сақлаб, энергия тежаш мумкин. Қуйида шундай амалий йўллар ҳақида сўз борамиз.

Иссиқлик кўп ҳолларда уйнинг ташқи тузилиши ва изоляция даражасига боғлиқ. Мутахассислар маълумотларига кўра, иссиқлик йўқотилиши қуйидагича тақсимланади:

• 40–50% — деразалар орқали,
• 20–25% — деворлар орқали,
• 10–15% — эшиклар ва пол орқали,
• 10% — том ёки шифт орқали.

Демак, уйдаги ҳароратни сақлаш учун биринчи навбатда деразалар, эшиклар ва деворларнинг изоляциясига эътибор қаратиш лозим.

Дераза — иссиқлик йўқотишнинг энг катта манбаи. Айниқса, чўян рамали ёки эски шиша пакетли деразаларда ҳароратнинг ташқарига чиқиши тез содир бўлади.

• Ёриқларни беркитинг. Дераза рамаси ва девор орасидаги бўшлиқларни махсус зичлагичлар ёки силикон билан ёпинг.
• Иссиқлик изоляция плёнкасидан фойдаланинг. Бу плёнка шишага ёпиштирилади ва иссиқликни уй ичида сақлаб туради.
• Қалин пардалар осинг. Улар нафақат безак, балки табиий изоляция вазифасини ҳам бажаради.
• Двойной шиша пакетли замонавий деразаларни ўрнатиш. Агар имконият бўлса, энергия тежовчи шиша билан ишланган деразалар уйдаги ҳароратни 3–4°C га юқори сақлайди.

👉 Масалан, шундай деразалар қишда иситиш харажатларини тахминан 15–20% га камайтиради.

Эшик орқасидаги ҳаво оқими кўзга кўринмас, аммо ҳароратни тез пасайтиради. Айниқса, кўп қаватли уйларда кириш эшиги орқали совуқ ҳаво кириши кенг тарқалган ҳолат.

• Эшик остига резина ёки текстил зичлагичлар ўрнатинг.
• Кириш қисмида иккинчи эшик (тамбур) ёки парда ўрнатиш ҳам катта самара беради.
• Агар эшик металл бўлса, унинг ички қисмига изоляцияли материал (мисол учун, пенопласт ёки минерал вата) қўшиш тавсия этилади.

Ўзбекистонда кўплаб эски уйларда девор қалинлиги етарли бўлса-да, изоляция сифати паст. Шу сабабли деворлар орқали иссиқлик чиқиб кетади.

• Деворларни ички томондан термоизоляция панеллари билан қоплаш мумкин (мисол учун, пеноплекс, изолон, базальт вата).
• Агар хусусий уй бўлса, ташқи томондан изоляция қилиш (фасад материаллари билан) янада самарали.
• Шифт ва томни ҳам унутиб бўлмайди — изоляция қилинмаган том орқали 10% гача иссиқлик чиқиши мумкин.

Ўзбекистонда иситиш тизимлари асосан газли катёллар ёки марказий иссиқлик тармоқлари орқали амалга оширилади. Лекин кўп ҳолларда иссиқлик тўлиқ фойдаланилмайди, чунки тизим тўғри мосланмаган бўлади.

• Радиаторларни парда ёки мебель билан тўсиб қўйманг.
• Батарея орқасига иссиқлик қайтарувчи экран (фольга ёки термоматериал) ўрнатинг.
• Тизимдаги ҳавони мунтазам чиқаринг — бу иссиқлик оқимини яхшилайди.
• Иситишни тунда бироз камайтиринг: ҳароратни 22°C дан 20°C га тушириш ойлик энергия сарфини 10% гача қисқартиради.

Қуруқ ҳаво одамга совуқроқ туюлади, чунки организм иссиқликни тез йўқотади. Шунинг учун хонада оптимал намлик даражасини сақлаш муҳим.

• Ҳаво намлагичдан фойдаланинг;
• Ёки батарея ёнига сув тўлдирилган идиш қўйинг;
• Яшил ўсимликлар (филодендрон, мирт, хлорофитум) ҳам табиий намлик манбаи бўлади.

Ҳаво айланиши ҳам муҳим — чанг ва турғун ҳаво иссиқликни тўсади, шунинг учун кундалик қисқа шамоллатиш зарур.

Ўзбекистонда кўпчилик хонадонларда иситиш тизими газ ёки электрга боғлиқ. Уларни тежаш учун:

• Иситиш ускуналарини мунтазам тозаланг — чанг ва қопламалар энергия сарфини оширади.
• Қозон ҳароратини 1–2°C га тушириш орқали ойига 5–7% ресурс тежаш мумкин.
• Электр иситгичларини фақат эҳтиёж бўлганда ёқинг, автомат таймерлардан фойдаланинг.
• Энергия тежовчи лампалар ва "ақлли розеткалар" орқали электр ҳисобини оптималлаштиринг.

Иссиқлик — фақат физик эмас, балки психологик ҳолат ҳам. Уйдаги муҳит қанчалик шинам бўлса, одам ўзини шунчалик илиқ ҳис қилади.

• Қалин гиламлар — пастдан келаётган совуқни тўсади.
• Иссиқ пледлар, ёстиқлар ва текстил буюмлар — визуал ва ҳиссий илиқлик беради.
• Ёруғлик тизимини ўзгартириш — енгил сариқ ёки табиий рангли чироқлар шинамлик ҳиссини оширади.
• Эфир мойлари ёки хушбўй шамлар ёрдамида илиқ атмосфера яратиш мумкин.

Сўнгги йилларда Ўзбекистонда ҳам энергия тежовчи уй қурилишлари кенгаймоқда. Янги қурилишларда термоизоляция деворлари, “ақлли уй” тизимлари, энергия тежовчи ойна ва фасадлар жорий этилмоқда.

Ҳатто оддий квартира эгалари ҳам қуйидаги кичик ўзгаришлар орқали катта натижага эришишлари мумкин:

• Дераза профилларини энергия тежовчи вариантларга алмаштириш;
• Қозон ишини "автоматик режим"га ўтказиш;
• Иссиқ сувни айланма насос ёрдамида тежаш;
• Қишда қуёш нуридан фойдаланиш учун пардаларни тунда ёпиб, кундузи очиқ қолдириш.

Бунинг барчаси энергияни 20–30% гача тежаш имконини беради.

Тошкентда ўртача 70 м² уйда газли иситиш тизими учун ойига тахминан 450–500 м³ газ сарфланади. Агар юқоридаги чораларнинг камида ярмини амалга оширилса, сарфни 100–150 м³ га камайтириш мумкин. Бу эса ойига 80–100 минг сўм тежам дегани.

Электр иситишда ҳам шундай: ҳар бир киловаттни тежаш нафақат чегирма, балки экологик фойда ҳам келтиради.

Иситиш тизимларини ҳар мавсум бошида текшириш зарур. Газ катёлларининг фильтрлари ва ҳаво чиқариш каналларини тозалаш нафақат самарадорликни, балки хавфсизликни ҳам таъминлайди.

Газ сенсорлари ва автомат ўчиргичлар — уйда хавфсиз муҳит яратишнинг ажралмас қисми бўлиши керак.

Қишда уйни илиқ сақлаш — катта маблағ ёки мураккаб технологиялар талаб қилмайди. Муҳими — ҳар бир майда деталга эътибор. Деразани беркитиш, батарея орқасига экран ўрнатиш, намликни оптималлаштириш ва қулай муҳит яратиш — барчаси иссиқликни сақлаш ва харажатни камайтиришга хизмат қилади.

Энергия тежаш нафақат сиз учун, балки бутун мамлакат учун муҳим. Кам сарф, оқилона фойдаланиш — барқарор ривожланиш сари қадамдир.