O‘zbekistonda ko‘chmas mulkni sotishda qanday soliqlar undiriladi

O‘zbekistonda ko‘chmas mulk sotishda kutilmagan xarajatlardan saqlanish uchun soliqlar va imtiyozlarni yaxshilab o‘rganib chiqish muhim ahamiyatga ega. Quyida biz uy-joy sotishda soliq solish bilan bog‘liq asosiy masalalarni, shuningdek, rezidentlar va norezidentlar uchun muhim bo‘lgan nozik jihatlarni ko‘rib chiqamiz.

Ko‘chmas mulkni sotishda qo‘llaniladigan asosiy JSHDS (NDFL) stavkalarini soddalashtirgan holda keltiramiz:

- O‘zbekiston fuqarolari (rezidentlari) uchun - 12%.

- Chet el fuqarolari, fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar va norezidentlar uchun - 20%.

Bundan tashqari, qo‘shimcha yig‘imlar yoki bojlar (masalan, notariusda shartnomani rasmiylashtirish uchun) ham qo‘llanilishi mumkinligini yodda tuting. Bunday tafsilotlarni oldindan aniqlab olishingiz maqsadga muvofiq.

Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i (JSHDS) ko‘chmas mulkni sotishda, agar siz bitimdan foyda olsangiz, ya’ni obyektni sotib olgan narxingizdan qimmatroqqa sotsangiz to‘lanadi:

- Rezidentlar (O‘zbekiston fuqarolari) uchun JSHDS sotib olish va sotish narxlari o‘rtasidagi farqdan 12% stavka bo‘yicha hisoblanadi.

- Norezidentlar (chet el fuqarolari) uchun soliq 20% stavka bo‘yicha hisoblanadi.

Bunda soliq solinadigan bazani aniqlash uchun oldi-sotdi shartnomasidagi ma’lumotlar (sotib olish paytida amalda to‘langan summa) va keyinchalik sotishda qo‘lga kiritilgan summa hisobga olinadi.

Egalik qilishning minimal muddati - bu soliq organlari turar-joyni sotishda jismoniy shaxslarning daromad solig‘idan ozod qilmaydigan davr. O‘zbekistonda respublika fuqarolari uchun quyidagi imtiyoz amal qiladi:

- Agar ko‘chmas mulkka 3 yil va undan ortiq muddat davomida egalik qilgan bo‘lsangiz, uni sotishda soliq undirilmaydi.

- Agar egalik qilish muddati 3 yildan kam bo‘lsa, sotib olish va sotish narxlari o‘rtasidagi farqdan jismoniy shaxslar daromad solig‘ini to‘lashingiz lozim bo‘ladi.

- Xarid qiymatini aniqlang (oldi-sotdi shartnomasidan).

- Sotish narxini aniqlashtiring (yangi shartnoma bo‘yicha summa).

- Farqni hisoblang: Sotish narxi – Xarid qiymati = Soliqqa tortiladigan daromad.

- Tegishli stavkani qo‘llang (rezidentlar uchun 12%, norezidentlar uchun 20%).

Misol: Agar siz (O‘zbekiston fuqarosi) 300 million so‘mga uy-joy sotib olib, uni 350 million so‘mga sotgan bo‘lsangiz, farq 50 million so‘mni tashkil etadi. Aynan shu farqdan, ya’ni 50 million so‘mdan 12 foiz miqdorida soliq undiriladi, bu 6 million so‘mni tashkil qiladi.

Ko‘chmas mulkni sotishda soliq yukini kamaytirishning bir nechta qonuniy usullari mavjud:

- Egalik muddatni hisobga oling. Imkon qadar, soliqdan butunlay ozod bo‘lish uchun 3 yillik muddat tugashini kuting (O‘zbekiston fuqarolari uchun).

- Xarid qiymatini to‘g‘ri ko‘rsating. Agar oldi-sotdi shartnomasida haqiqiy bozor narxi aks ettirilgan bo‘lsa, siz to‘laydigan soliq miqdori kamroq bo‘ladi, chunki narxlar orasidagi farq asosli hisoblanadi.

Chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar (O‘zbekiston norezidentlari) uchun boshqacha qoidalar amal qiladi:

- Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i stavkasi sotib olish narxi bilan sotish narxi o‘rtasidagi farqning 20 foizini tashkil etadi.

- Egalik qilishning minimal muddati (3 yil) soliqdan ozod etmaydi. Norezident har doim olingan foydaning 20 foizini to‘lashi shart.

- Kadastr qiymati ko‘chmas mulk sovg‘a, meros yoki xususiylashtirilgan hollarda qo‘llanilishi mumkin. Biroq norezident uchun bunday asoslar soliq to‘lash majburiyatidan ozod qilmaydi.

Shuni ham e’tiborga olish lozimki, o‘zbekistonlik xaridor chet ellikdan ko‘chmas mulk sotib olayotganda sotuvchi soliqni to‘laganiga ishonch hosil qilishi kerak. Oldingi mulkdor tomonidan soliq to‘langanligi haqidagi ma’lumotnomasiz bitimni ro‘yxatdan o‘tkazish amalga oshirilmasligi mumkin.

Soliq qonunchiligini buzish quyidagi oqibatlarga olib kelishi mumkin:

- Jismoniy shaxslar daromad solig‘ini o‘z vaqtida to‘lamaganlik uchun jarimalar va penyalar.

- Bitimni ro‘yxatdan o‘tkazishda muammolar (ayniqsa, chet el fuqarosidan sotib olishda).

- Yirik miqdorda yoki qasddan soliq to‘lashdan bo‘yin tovlash hollarida soliq idoralarining sud da’volari.

- Qarz to‘lanmasa, ko‘chmas mulk bilan keyingi operatsiyalarga yoki mamlakatdan chiqib ketishga cheklovlar qo‘yilishi.

Bunday muammolardan qochish uchun soliqni o‘z vaqtida to‘lash va talab qilingan hollarda daromadni deklaratsiya qilish lozim.

Agar O‘zbekiston fuqarosi bo‘lsangiz, jismoniy shaxslar daromad solig‘idan ozod bo‘lish uchun ko‘chmas mulkka kamida 3 yil egalik qilishingiz lozim. Ushbu muddat o‘tgach, kvartira sotilganda soliq undirilmaydi. Agar mulkni ertaroq sotmoqchi bo‘lsangiz, sotib olish va sotish narxlari o‘rtasidagi farqdan 12 foiz soliq to‘lashingiz kerak bo‘ladi.

Norezidentlar uchun egalik muddati bo‘yicha soliqdan ozod etish ko‘zda tutilmagan - soliq har qanday holatda (20 foiz) to‘lanadi.

Soliq solinadigan baza - bu to‘g‘ridan-to‘g‘ri jismoniy shaxslar daromad solig‘i (JSHDS) undirilаdigаn summa. Ko‘p hollarda xarid narxi bilan sotish narxi o‘rtasidagi farq baza sifatida xizmat qiladi. Agar ko‘chmas mulk quyidagi yo‘llar bilan olingan bo‘lsa:

- Meros tariqasida,

- Sovg‘a sifatida,

- Xususiylashtirish natijasida,

bunda mulk huquqi o‘tgan paytda amalda bo‘lgan kadastr qiymati baza hisoblanadi. Keyinchalik xarajatlarni (ta’mirlash, yaxshilash va boshqalarni) tasdiqlaganingizda, siz ushbu bazani kamaytirishga urinib ko‘rishingiz mumkin, biroq yakuniy qaror soliq organlarida mahalliy darajada qabul qilinadi.

Ko‘chmas mulk egalik muddati odatda mulk huquqi davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan sanadan boshlab hisoblanadi. Aynan shu kun (dastlabki shartnoma imzolangan yoki pul berilgan sana emas) egalik davrining boshlanishi sanaladi. Kvartira sotishda ro‘yxatdan o‘tkazish guvohnomasida yoki ko‘chmas mulk davlat reyestridan olingan boshqa ko‘chirmada ko‘rsatilgan sanani e’tiborga oling.

Xavf-xatarlarni kamaytirishga harakat qiling: doimo amaldagi qonunchilikni tekshiring, huquqshunoslar bilan maslahatlashing va tushuntirishlar olish uchun soliq idoralariga murojaat qiling. Hujjatlarni to‘g‘ri rasmiylashtirish va jismoniy shaxslar daromad solig‘ini o‘z vaqtida to‘lash jarimalardan va bitimlarni ro‘yxatdan o‘tkazishdagi muammolardan saqlanishga yordam beradi.