Панелли уйлар: тарихи, технологиялари ва афзалликлари

Панелли уйлар собиқ совет ҳудудида энг кенг тарқалган турар-жой турларидан бири ҳисобланади. Ўзбекистонда бундай бинолар Тошкентдан тортиб Нукусгача бўлган деярли барча шаҳарларда учрайди. Монолит уйсозлик ривожланишига қарамай, панеллар шаҳар манзарасининг муҳим қисми бўлиб қолмоқда. Бугун биз панелли уйларнинг пайдо бўлиши, тузилиши, турлари ва бу технологиянинг ҳамон долзарблиги сабабларини батафсил кўриб чиқамиз.

Панель қурилиши кескин уй-жой муаммосига ечим сифатида вужудга келган. Иккинчи жаҳон урушидан сўнг СССР миллионлаб квартираларга муҳтож эди ва саноат уй қурилиши бу муаммони ҳал қилди. Темир-бетон маҳсулотлари (ТБМ) заводлари панелларни - ташқи деворлар, ёпмалар, зинапояларни оммавий равишда ишлаб чиқара бошлади.

Биринчи "хрушчевкалар" (К-7, ИИ-49, 1-335 сериялари) 1950 йилларда пайдо бўлди. Улар содда, арзон ва ортиқча безакларсиз эди. Кейинчалик қулайроқ ИИ-68, П-44, 121-сериялар яратилди - лифтлар ва яхшиланган иссиқлик изоляцияси билан жиҳозланган.

Асосий мақсадга эришилди: миллионлаб оилалар алоҳида квартираларга эга бўлди.

Ўзбекистонда йирик панелли қурилиш 1960 йилларда бошланди. 1966 йилдаги Тошкент зилзиласидан сўнг янги микрорайонлар - Чилонзор, Сергели, Юнусобод фаол равишда барпо этилди. Панель уйлар ИИ-49, 1-464А, ИИ-68 серияларида қурилди.

Технология тез орада бутун мамлакат бўйлаб тарқалди: Самарқанд, Фарғона, Бухоро ва бошқа шаҳарларда янги уйларнинг бутун мавзелари пайдо бўлди. 1980 йилларда иссиқлик изоляцияси ва коррозияга қарши ҳимояли панеллар қўлланила бошланди, бу эса биноларнинг узоқ муддат хизмат қилишини таъминлади.

1991 йилдан сўнг қурилиш ҳажми камайди, аммо темир-бетон буюмлар заводлари сақланиб қолди. Бугунги кунда панель қурилиши зилзилабардошлик ва замонавий қулайлик меъёрларини ҳисобга олган ҳолда янгиланмоқда.

Панель уй тайёр темир-бетон плиталардан йиғилади: ташқи деворлар, ички тўсиқлар ва қаватлараро ёпмалар. Барча қисмлар заводда тайёрланади ва қурилиш майдонига етказилади, у ерда улар кранлар ёрдамида конструктор каби йиғилади.

Панеллар орасидаги чоклар цемент қоришмаси, иссиқлик изоляцияси ва герметик билан тўлдирилади. Замонавий серияларда уч қатламли панеллар қўлланилади - бетон + иссиқлик изоляцияси + бетон.

• ташқи юк кўтарувчи панеллар;
• ички юк кўтарувчи тўсиқлар;
• қаватлараро ёпма плиталари;
• зинапоя поғоналари ва майдончалар;
• балконлар, лоджиялар, панжаралар.

1. 1Темир-бетон заводида панеллар ишлаб чиқарилади.
2. 2Қурилиш майдонига етказиб берилади ва кран ёрдамида ўрнатилади.
3. 3Ўрнатилган элементлар бирлаштирилади, пайвандланади ва маҳкамланади.
4. 4Чоклар герметизация қилинади, иссиқлик изоляцияси амалга оширилади ва уй пардозланади.
5. 5Коммуникациялар ўрнатилади ва фасадга ишлов берилади.

Сифатли қурилган панель уйлар 100 йилгача хизмат қилиши мумкин. Чидамлилиги бетоннинг таркибига, металл қисмларнинг ҳимоясига, чокларнинг ҳолатига боғлиқ.

Ўзбекистон сейсмик фаол ҳудуд бўлганлиги сабабли, замонавий лойиҳалар Рихтер шкаласи бўйича 7-9 баллга мўлжалланган. Деформацияга чидамли арматураланган бирикмалар ва эгилувчан тугунлар қўлланилади.

• Кам қаватли (4-5 қаватли) - лифтсиз анъанавий хрушчевкалар.
• Ўрта қаватли (9-12 қаватли) - энг кенг тарқалган, лифтлар ва ахлат қувурлари билан жиҳозланган.
• Кўп қаватли (16+ қаватли) - замонавий каркас-панель мажмуалар.

• Каркассиз - барча панеллар юк кўтарувчи.
• Каркас-панелли - бетон ёки металл каркас мавжуд, панеллар эса тўсиқ вазифасини бажаради.

• II-49 - яхшиланган планировкага эга тўққиз қаватли серия.
• 1-464А - беш қаватли хрушчевкалар.
• II-68 - ахлат қувури ва лифтли кўп қаватли уйлар.
• П-44 ва 1605-АМ - кейинги такомиллаштирилган сериялар.
• Замонавий панель уйлар - иссиқлик изоляцияли уч қатламли панеллар, осма фасадлар.

• Тез қурилиши. Битта уй бир неча ой ичида қуриб битказилади.
• Арзон нархи. Таннархи ғишт ва монолит уйларга нисбатан пастроқ.
• Завод сифати. Панеллар қатъий стандартлар асосида ишлаб чиқарилади.
• Таъмирлашга қулайлиги. Фасадларни янгилаш, иссиқлик изоляциясини яхшилаш, коммуникацияларни алмаштириш осонроқ.
• Энергия тежамлилиги. Замонавий панеллар қишда иссиқликни, ёзда эса салқинликни сақлайди.
• "Инсон омили"нинг камлиги. Ишларнинг кўп қисми автоматлаштирилган.

• Қайта режалаштириш чекланганлиги. Юк кўтарувчи деворларни олиб ташлаш мумкин эмас.
• Шовқин изоляцияси. Эски серияларда товушлар хонадонлар орасида яхши эшитилади.
• Чоклар билан боғлиқ муаммолар. Ёмон герметизация натижасида суюқлик сизиши ва музлаш ҳолатлари юзага келиши мумкин.
• Бир хил ташқи кўриниш. Меъморий хилма-хилликсиз андозавий фасадлар.
• Металл занглаши. Зангга қарши ишлов берилмаса, бирикмалар зарар кўради.

1. 1Уй қурилган йил ва серияси.
2. 2Фасад ва панеллараро чокларнинг ҳолати.
3. 3Иссиқлик изоляцияси сифати ва герметикнинг мавжудлиги.
4. 4Лифт ва ахлат қувурининг мавжудлиги.
5. 5Том, ертўла ва йўлакнинг ҳолати.

• Ҳар 5 йилда чокларнинг герметиклигини текшириш.
• Фасадни иссиқлик изоляция қилиш.
• Шамоллатиш ва намликни чиқаришни назорат қилиш.
• Металл қисмларни зангдан ҳимоя қилиш.

Панель уйсозлик оммавий уй-жой қурилиши учун самарали ечим бўлиб қолмоқда. Стандартларга риоя қилинса, у монолит уйлардан кам қулайликка эга бўлмайди. Технологиянинг келажаги энергия тежайдиган панеллар, меъморий ўзига хослик ва модуль конструкциялардан фойдаланишда.

• Панель уйда қайта режалаштириш мумкинми? Фақат юк кўтармайдиган тўсиқларда. Юк кўтарувчи деворларга тегиш мумкин эмас - бу хавфли.

• Панель уйнинг хизмат муддати қанча? Тўғри фойдаланилса, 70 йилдан 100 йилгача.

• Қўшимча иссиқлик изоляцияси керакми? Ҳа, айниқса 1960-1980 йилларда қурилган уйлар учун.

• Нега эски панель уйларда шовқин кўп? Товушлар плиталар ва чоклар орқали ўтади. Янги серияларда бу муаммо кўп қатламли панеллар ва товуш ютувчи материаллар билан ҳал қилинади.

• Эски панель уйнинг ташқи кўринишини яхшилаш мумкинми? Ҳа, иссиқлик изоляцияси ва осма фасадлар ёрдамида. Бу хизмат муддатини узайтиради ва ташқи кўринишни яхшилайди.

Панель уйлар - бу оммавий қурилиш даврининг рамзи, шу билан бирга арзон, мустаҳкам ва қулай уй-жой бера оладиган замонавий технологиядир. Ўзбекистонда бу технология ривожланмоқда, сейсмик шароитларга мослашмоқда ва тобора энергия тежайдиган бўлиб бормоқда.