Никоҳдан ажралишда кўчмас мулкни бўлиш: батафсил таҳлил ва маълумотлар

Никоҳдан ажралиш нафақат ҳиссий жиҳатдан оғир жараён, балки ҳуқуқий жиҳатдан ҳам мураккаб, айниқса кўчмас мулкни бўлиш масаласи кўтарилганда. Ўзбекистонда бундай масалалар Оила кодекси ва Фуқаролик процессуал кодекси билан тартибга солинади. Бу кодекслар эр-хотиннинг умумий мулки, жумладан квартиралар, уйлар ва ер участкаларини қандай тақсимлаш тартибини белгилайди. Ушбу мақолада биз никоҳдан ажралишда кўчмас мулкни қандай бўлиш, қандай ҳужжатлар кераклиги, ўз ҳуқуқларингизни қандай ҳимоя қилиш ва низолардан қочиш ҳақида батафсил маълумот берамиз.

Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг 23-моддасига кўра, эр-хотиннинг никоҳ давомида орттирган барча мол-мулки, агар унинг шахсий мол-мулк эканлиги исботланмаган бўлса, уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади.

• меҳнат ва тадбиркорлик фаолиятидан олинган даромадлар;
• мақсадли бўлмаган пенсиялар, нафақалар ва ижтимоий тўловлар;
• умумий маблағларга сотиб олинган мол-мулк;
• қўшма маблағлар ҳисобига сотиб олинган қимматли қоғозлар ва молиявий активлар.

• никоҳдан олдин сотиб олинган мол-мулк;
• эр-хотиндан бири олган совғалар ва мерос;
• шахсий маблағлар ҳисобига сотиб олинган мол-мулк (далиллар мавжуд бўлган тақдирда).

Ушбу тоифаларни тушуниш кўчмас мулкни тўғри тақсимлашнинг асосий омилидир.

Келишув тартиби Эр-хотин мол-мулкни бўлиш тўғрисида ўзаро келишиб олишлари мумкин. Бундай ҳолда ёзма битим тузилади ва уни нотариал тасдиқлаш тавсия этилади. Келишувда қуйидагилар акс эттирилиши лозим:

• мол-мулк рўйхати ва унинг қиймати;
• улушларни тақсимлаш тартиби;
• мол-мулкни жисмонан бўлиш имкони бўлмаган тақдирда компенсация шартлари.

Суд тартиби Агар келишувга эришилмаса, масала судда кўриб чиқилади. Суд қуйидагиларни инобатга олади:

• ҳар бир эр-хотиннинг кўчмас мулк сотиб олишга қўшган молиявий ва меҳнат ҳиссаси;
• вояга етмаган болаларнинг манфаатлари;
• мол-мулкни жисмоний тақсимлаш имконияти ёки компенсация белгилаш.

Агар мол-мулкни натура шаклида тақсимлашнинг иложи бўлмаса, суд кўчмас мулкни сотиш ва ундан тушган маблағларни эр-хотин ўртасида кейинчалик тақсимлаш тўғрисида қарор қабул қилиши мумкин.

• Мулкнинг бўлинмаслиги: Агар квартира ёки уйни жисмоний жиҳатдан бўлиш мумкин бўлмаса, суд томонлардан бирига пул компенсацияси белгилайди.
• Никоҳдан олдин сотиб олинган мол-мулк: Агар биргаликдаги маблағлар сарфланганлигининг исботи бўлмаса, суд уни шахсий мулк деб тан олади.
• Шахсий маблағ эвазига сотиб олинган мулк: Агар кўчмас мулк эр-хотиндан бири томонидан шахсий маблағлари ҳисобига сотиб олинган бўлса, у ҳам унинг хусусий мулки ҳисобланади.
• Улушли мулк: Агар кўчмас мулк икки кишига расмийлаштирилган бўлса, суд улушларни қўшма маблағларга мутаносиб равишда тақсимлайди.

Даъво аризаси топшириш ёки келишувни расмийлаштириш учун қуйидагилар талаб этилади:

• никоҳ ва никоҳдан ажралиш тўғрисидаги гувоҳномалар;
• кўчмас мулкка эгалик ҳуқуқини тасдиқловчи ҳужжатлар (техник паспорт, мулк ҳуқуқи гувоҳномаси);
• эр-хотиннинг даромадлари ва харажатлари ҳақидаги маълумотномалар;
• кўчмас мулкнинг бозор қийматини баҳолаш хулосаси;
• нотариал тасдиқланган мулкни бўлиш келишуви (мавжуд бўлса).

Ҳужжатларни тўғри расмийлаштириш суднинг рад этиш эҳтимолини камайтиради ва бўлиш жараёнини тезлаштиради.

Фуқаролик процессуал кодексига кўра, эр-хотиннинг умумий мол-мулкини бўлиш тўғрисидаги даъво аризасини топшириш муддати никоҳ бекор қилинган кундан бошлаб уч йилни ташкил этади. Бу ўз манфаатларини ҳимоя қилиш ҳуқуқини йўқотмаслик учун ўз вақтида судга мурожаат қилиш зарурлигини англатади.

1. 1Барча ҳужжатларни олдиндан тўпланг. Бунга техник паспортлар, тўлов квитанциялари, олди-сотди шартномалари киради.
2. 2Моль-мулкни мустақил эксперт томонидан баҳолатинг. Бу квартира ёки уйнинг ҳақиқий қийматини аниқлашга ёрдам беради.
3. 3Тинч йўл билан келишишга ҳаракат қилинг. Келишув йўли вақт ва маблағни тежайди.
4. 4Болаларнинг манфаатларини ҳисобга олинг. Суд, айниқса вояга етмаганлар бўлса, турар-жой масалаларига алоҳида эътибор қаратади.
5. 5Ҳуқуқшунос билан маслаҳатлашинг. Мутахассис ёрдами ҳужжатларни тўғри расмийлаштириш ва суд жараёнига пухта тайёргарлик кўришда муҳим аҳамиятга эга.

• 1-қадам: Кўчмас мулк мақомини аниқланг - умумий ёки шахсий мулк эканлигини белгиланг.

• 2-қадам: Мулкнинг қийматини кўрсатган ҳолда рўйхатини тузинг.

• 3-қадам: Тақсимлаш бўйича келишувга эришишга ҳаракат қилинг.

• 4-қадам: Агар келишув имконсиз бўлса, барча ҳужжатларни илова қилган ҳолда судга даъво аризаси топширинг.

• 5-қадам: Суд баҳолашни тайинлайди, далилларни кўриб чиқади ва тақсимлаш ёки компенсация тўғрисида қарор қабул қилади.

• 6-қадам: Янги улушли мулкни рўйхатдан ўтказиш ёки компенсация тўлаш орқали суд қарорини ижро этинг.

Ўзбекистонда ажралиш пайтида кўчмас мулкни тақсимлаш жараёни эътиборли ёндашувни ва қонунчиликни билишни талаб қилади. Ҳужжатларни ўз вақтида тайёрлаш, мулкни баҳолаш ва зарур ҳолларда ҳуқуқий ёрдам олиш ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, низоларни камайтириш ва мулкни адолатли тақсимлаш имконини беради. Жараён тинч йўл билан ёки суд орқали бўлишидан қатъи назар, мулкнинг мақоми, эр-хотиннинг ҳиссаси ва болаларнинг манфаатларини ҳисобга олиш муҳимдир.

Ушбу мақола кўчмас мулкни тақсимлаш тартибини яхшироқ тушунишга, жараёнга тайёргарлик кўришга ва кенг тарқалган хатолардан қочишга ёрдам беради. Ўзбекистон қонунчилигининг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда, ўз ҳуқуқ ва мажбуриятларини билиш жараённи иложи борича шаффоф ва адолатли бўлишини таъминлайди.